LISA GJEKK TIL HELVETE
Nirvana: ”Smells like teen spirit”
Kjetil A. Brottveit

Var det noko med at Nirvana skulle spele på Garage i Bergen, men at dei akkurat då tok av og konserten var avlyst? Eg trur det, og uansett vil vi ha slike historier. Rundt 1990 kom musikkstilen grønsj. I byrjinga kom grønsj-banda frå Seattle, nordvest i supermakta. Eg var aldri nokon dedikert grønsj-mann, men Nirvana tok eg til meg. I Noreg slo dei gjennom med plata Nevermind og hiten ”Smells like teen spirit” i 1991. Det var noko ved dei, ein energi og ein melodiøs desperasjon, som eg gjerne kan late vere tonen som kviler eller skrik under 90-talet. Kviler? Ja, Kurt Cobains røyst hadde fylde til å kvile og. Høyr på favoritten min, songen ”Rape me” frå plata In Utero (1993).
Nirvana spela ikkje tungrock, men tung musikk til å få så breitt gjennomslag, til å krysse over. Til samanlikning, frå nokolunde same tidsperiode: Pixies spela hard og spiss musikk. Dei vart eit stort indieband og studentband, men kryssa ikkje over. Eg trur dei i liten grad selde til Leonard Cohen-kjøparane. No er eg i 2001. ”Smells like teen spirit” er framleis ein påle, og basketball-videoen til songen er stundom å sjå på MTV. Eg sit og skriv ferdig denne teksten om natta, og på radioen kjem ”Lithium” av Nirvana: ”I love you, I’m not gonna crack.” Eg er forelska i det sitatet.
Er det noko eg saknar fra tidlege 20-år? Ja, stundom saknar eg at musikk var så viktig. Mi avdeling av studentmiljøet i Trondheim var svært oppteken av rock og pop. Sjølv var eg ingen fortropp, men eg hadde rause rettleiarar som ustanseleg serverte nye band og bylgjer. Eg fekk kjennskap til Husker Du, Pixies, 10.000 Maniacs, the Stems, og the LA’s. Om laurdagane handla vi platar i butikken med det rekordmisvisande namnet Bakklandet bokkafe. Butikken låg på den tida ikkje på Bakklandet, men på Møllenberg, og hadde verken bøker eller kaffi, men mange gode plater. The Wedding Present hadde eit år ein gimmick med å gje ut ein single i månaden. Dei ivrigaste, slike som Birger, kjøpte alle. (Håvard kjøpte to av alle, tilstår han no.) Birger hadde ein video med fleire songar av 10.000 Maniacs. Om eg var heldig, kunne eg kome og høyre og sjå den drøymedansande vokalisten Natalie Merchant. Han hadde forresten singelen Soleplassland, og Tre små kinesere kom aldri så høgt seinare.
Erlend hadde flest plater og satte ein ny standard som discjockey i Bodegaen, kjellaren av Studentersamfundet.
Han var stilsikker og open på ein gong, og er den som har gjeve meg flest innføringar i popens ytterkantar. No har Erlend selt dei aller fleste platene og i staden bygd opp seks akvarium (med eit stilsikkert og ope utval av fiskar). Men var det slik at du angra noko på at du selde the Stems? (Sjølv søkte eg jobb som discjockey i Bodegaen ein gong. Er det noko eg ikkje saknar frå tidlige 20-år, er det å verte intervjua av det, iallfall i den situasjonen, svært arrogante Klubbstyret. Sjelden har eg hatt ei så klår kjensle av ikkje å vere kul nok. Dei sat, kanskje seks-åtte personar rundt eit bord, og spurde meg blant anna om forholdet mitt til narkotika. ”I love you, I’m not gonna crack” skulle eg utfordrande ha ropt, som eit frampeik til Nirvana. Men om eg hadde ropt, så nervøs som eg var, hadde eg nok kome tilbake til stemmeskiftet att. Slik er det når ein skriv, ein kan hemne seg 12 år etter.)

Trondheim midt i verda
Vi gjekk på konsertar. Då eg var ny i Trondheim, visste eg ikkje at konsertane i Studentersamfundet kunne begynne presis. Derfor kom eg inn til Imperiets ekstranummer ”Du ska va president”. Men eg fekk med meg at Dream Syndicate spela på sag og at Bel Kanto (ja, det var med k den gongen) løfta oss med songane frå Whiteout Conditions. (Eg har nettopp lært at ”whiteout conditions” kan forekome ved tett snøver. Du ser ingenting, veit ikkje opp og ned, og helikopteret du sit i, styrtar.) Eg gjekk glipp av Fugazi i UFFA-huset, men valde rett då eg gjekk på Bob Mould, den mest minneverdige konserten eg har vore på. Denne kvelden oppstod ein kollisjon som vi opplevde som historisk. Violent Femmes spela i Samfundet, medan BobMould optredde på 3B, og mange streva med å velje. Bob Mould spende frå det knallharde og destruktive til det livsbejaande til det nitriste i eitt akustisk og eitt elektrisk sett. Eg hugsat at Ole, som forresten jobba på Bakklandet bokkafe, hektisk kom inn mot slutten og skulle ha med seg båe delar.
Mange spela i band sjølve. Tittelen Lisa gikk til helvete har eg stole, og omarbeidd til nynorsk språkdrakt, frå ei plate, og slik skal rocken og vere; jenta som dansar på skuleveg, kan godt få seg ein smell. Bandet med denne plata hadde og eit godt namn på seg sjølv: Monster Blomster. Namnet kom av det å vere fersk student i byen og bu på hyblar med urimeleg stygge blometapet på veggane.
Det var tette forhold. Monster Blomster, Softcocks og epinastic movements samarbeidde om plateselskapet Pop-Eye. Lars Lien hadde billig studio, og dottera hans kunne vere barnestemme. Banda takka kvarandre på omslaga, og alle takka instrumentsjappa Tre’45 der dei kjøpte strengar. Ein gong hengde Softcocks opp konsertplakatar rundt i byen: ”Vårkåt? Softcocks spiller på…” Så kom det eit anna sett med konsertplakatar: ”Sprængkåt? Hard Ons spiller på…” (Denne historia har eg frå Mari. Ho fortel at Hard Ons var australske surfheavypoprockerar . ”Dei såg veldig tøffe ut på scenen med langt hår som dei slengde rundt og rundt. Men dei drakk berre appelsinjuice backstage.” Ho fortel vidare at nokon påstod at den som skreiv Hard Ons-plakatane, ikkje hadde sett Softcocks-plakatane, at det heile var tilfeldig. ”Men eg veit no ikkje eg, det verkar noko for utruleg,"”avsluttar ho.)
Som regel var det små scener. Jenta som dansa heilt framme på Monster Blomster-konsert i eit ombygd konditori, måtte skjerpe seg: ”Anne Mari: Du trør sund settlista.” På same konsert: ”No skal vi spele ”Ingenting å si” – og det er ikkje Motorpsycho (for Motorpsycho hadde nettopp laga songen ”Nothing to say”). På ein annan Monster Blomster-konsert var Motorpsycho-vokalist og –bassist Bent Sæther blant publikum. Då ”Ingenting å si” atter skulle spelast, ropte han ”og den er instrumental?!”. (Eg tenkte den vittigheita sikkert hadde dukka opp om Motorpsychos eigen song, men den kunne han storsinna teie om, for om Motorpsycho ikkje tok Manhattan, tok dei både Tyskland og Italia. Forresten er ingen av dei nemde songane instrumentale.)
Det var to som heitte Håvard i Softcocks. Han eine avstandsforelska seg, med god grunn, i ei jente eg veit om. Ein gong var ho på Kafe Edgar i Samfundet. Ho satte på ein singel med Kinks på jukeboxen. Ved eit anna bord satt Håvard. Då songen var slutt, gjekk han fram og satte på B-sida av den same singelen. Eg trur det var det næraste han kom henne. Opplevinga vart til songen ”Juke Girl” (I fell in love from the moment I saw you, girl”), og det er den beste songen deira. epinastic movements hadde himmelske popmelodiar og var på veg til å verte big in Trondheim. I ei pressemelding frå bandet stod det, lett pompøst: ”Du hører eit aaah langt bak. Kanskje du ikkje høyrer det.” Eg hugsar det, for det var eg som skreiv det. Hans var vokalist, gitarist og komponist i bandet. Når vi høyrde band og artistar som vi hadde likt, men som vi ikkje tykte var så gode lenger, sa Hans nådelaust: ”Dei ar vorte for gamle.” Hans: Det tek til å haste, men de er ikkje for gamle enno. De må prøve. Elles må du selje rettane til melodiane dine for 10 millionar kroner.

Hugs at du skal døy
Dersom ein skal ta stikkprøver på korleis åra har vore, kan ein tenkje på gebursdagane. Eg hugsar noko frå dei fleste. Kanskje det er ein ekstrem dag å velje, men eg trur det er ein ærleg dag. Eg trur skilnaden frå andre dagar same år eller årstid stor sett ikkje er avvik, men forsterkingar.
Eg vart 25 ein sundag i april 1994. 25 år var den fyrste, og hittil siste, alderen eg har hata å nå. Eg hadde flytta til Bergen nokre månader før, og kjende ikkje mange der. Av ulike grunnar var eg ikkje så glad. Eg hadde ”Når var det det slutta?”-tankar. Saman med ein ven, Dag (som ikkje hadde slutta), og ein kompis av han var eg på fisketur på Sotra utanfor Bergen. Staden heiter Golten, og vi stod på svaberga og kasta. Eg har nesten aldri vore ved, og iallfall aldri likt, sjøen på denne tida. Skal ein vere i naturen i april, skal ein gå på ski. ”Trekkje opp i fjellet etter snøen når den omsider er i ferd med å forsvinne?” Ja, nettopp.
Det nappa i eitt sett. Eg er ikkje van med det, og tykte i byrjinga det var lukseriøst. Etter kvart vart eg kvalm. Vi fekk bøttevis av pale. Sjøen gjekk temmeleg høg, og ein gong reiv ei bylgje bøtta overende. Palen rann ut. Vi samla ein del, men det var ikkje farleg med dei vi hadde mist. Der er kvalmen.
”Eg har fått botnen,” sa eg og såg på Dag med blikket: Sorry, men no mistar eg enda ein sluk. Det var hans utstyr. Etter å ha streva ein del klarte eg å sveive seint inn. Eg trudde det var vegetasjon, heilt til eg såg fisken rett under overflata: Ein sta, tung og vondskapsfull torsk. Eg hadde aldri fått ein så stor fisk før og vart både stolt og skremd. Gjev du deg? tenkte eg og stakk kniven gjennom hovudet på torsken.
Vi reiste heim. Vi tre laga ei form i omnen av torsken, og hadde ein noko pinleg gebursdagsmiddag. ”Gratulerer med dagen,” måtte han eg knapt kjende, seie. Etterpå åt vi blautkake.
Eg hugsar eg fekk to CD-ar til denne gebursdagen: Ludium av Dum Dum Boys og 3 Gymnopedies and other piano works av Satie, spela av Pascal Roge. Ludium er ei svært ujamn plate. Eg merka meg sorgfulle ”Tyvan, tyven” og ”Hagelangs”. Saman med spinkle, nette Satie førte denne musikken meg framover mot ein blakk sommar utan jobb, utan studielyst, med regn og golfspel på Macintoshen. Gøran Sørloth kunne aldri få inn den ballen mot Irland, og Gunnar Halle sprang som ein galen mann langs venstresida. (Eg må føye til: Nye venskapar vart etablerte og voks seg djupe rundt Macen og den manglande scoringa.)
På 25-årsdagen min stod det i Dagbladet, vi kjøpte det på veg heim frå fisketuren, at songaren i Nirvana, Kurt Cobain var død. Eg har fått evig nok av dødsromantiseringane i rocken og Jim Morrison i badekaret. Eg vil ikkje gjere Cobains død vakker eller tøff. Han var ein slags helt, og det gjekk inn på meg at han ikkje orka meir. Eg var på Roskildefestivalen i 1991, ein stad der eg alt som 22-åring kjende meg gamal. Men eg digga Nirvana. Då Cobain tok livet sitt, måtte eg tenkje på om han hadde teikn til å vere feig den gongen, for feig er ikkje berre det motsatte av modig, det har og ei anna tyding: å vere merkt av døden. (Når revane gøyr nær husa, er nokon på garden feig, seier dei gamle.) Eg vil tru det er vanleg å leite etter og finne slike teikn etterpå. Eg har ingen å fortelje om frå konserten, men ein songtittel som ”I Hate Myself and I Want to Die” var vanskeleg å oversjå.
Eit par veker etter dødsfallet kjøpte eg the Observer. Sundagsbilaget hadde Cobain på framsida og tittelen: ”What went wrong?” Slik hadde eg og tenkt. Hadde ikkje han alt? Han var flott og tøff og spela i eit godt band som fekk gjennomslag. Han hadde til og med Courtney Love. Eg tenkte dei var eit draumepar. Eg beundra Cobain.

Tenåringsfeber
For eg var i eit overstadig humør då eg kom feiandre inn på ein hybel i Trondheim i 1991 og skulle møte Nirvana. Det var rett før jol, og no var det Hans som hadde gebursdag. Eg var ung lærar på Hitra videregåande skule, kom rett frå båten og skulle sørover neste dag. Eg minnest at eg skifta der på hybelen, hadde lyst til å pynte meg. Eg hugsar kva skjorte eg gjekk med (seinare i teksten kjem eg til ei jente , og eg forstår at eg heller burde ha hugsa henner klede) og tok til og med på meg slips. Det var ein av dei magiske kveldane av fortetta kamaratkjensle mellom blometapeta, ferie- og fridomslykke og tilbakevending til studenttilværet. Det var då Nirvana-plata med den symjande babyen for fullt vart introdusert for meg. Eg prøvde truleg å dominere musikken som vart sett på (med ein viss konkurranse frå Hans), men Håvard sette på Nirvana, og stod fast på det. Det var då og han som helt staken vår med ei filledokke på toppen høgt, slik at vi kunne finne kvarandre att på Roskilde-konsertane. ”Smells Like Teen Spirit.” Vi vart dansande galne av songen, og på ein heilt annan måte enn Gunnar Halle i den Irlands-kampen.
Ein del av fridomen og jubelkjensla kom av å vere vekk frå elevane på skulen. ”Denne sida av meg har dei ikkje sett. No vert eg like ung som dykk. Teen Spirit.” Samtidig var det ei stor glede å like den same musikken som ein del av elevane. Då våren kom til Hitra, høyrde eg at dei spela Nirvana og Metallica (helst ”Enter Sandman”) i bilane som var parkerte ved skulen. Eg gjekk forbi og undertrykte jubelen. (Er det sant? Undertrykte eg jubelen? Nei, ikkje heilt. Det er ein fare for at eg nok ein gong vart for mykje kompis med elevane. Og uansett kunne dei nok sjå jubelen på meg.)
Vi skulle på byen, og på den tida betydde det kjellerlokalet 3B, ja, opninga av 1.etasje i tillegg kom seinare. Eg var glad frå før, men eg lyste opp då eg fekk auga på ei svært pen jente eg kjende så vidt på den tida, Liv Inger. Ho stod i passasjen mellom hovudlokalet og bakrommet. Eg gjekk rett bort til henne, sa hei, er det deg, korleis går det. Ho svarte som ingenting på spørsmålet. Ho stråla og fortalde i veg. Lyden av Nirvana kom allereie frå bakrommet, eg fortel det slik. Ho var nokså blakk, men hadde laga joledekorasjonar som ho selde frå ein liten stand io Olavskvartalet. Ho viste meg dei ho hadde att i veska. Ungdom i drift. Smells like teen spirit. Alt kan skje. Det som snart kan skje, er at vi går inn i bakrommet saman, og at vi får dei til å spele songen ein gång til.
Alt ho fortalde, var på ein uventa dialekt, for eg har vore ein upåliteleg forteljar. Ho heitar Mette, og det var (og truleg er) mørkt i den nemde passasjen. Dei var ikkje så like, men båe gjekk med beret, noko eg likte godt, sjølv om dei ikkje var raspberry. Etter kvart tykte eg det måtte fram at eg hadde teke henne for å vere ei anna. Det verka ikkje som om det øydela noko. Ho var uansett så oppliva av at eg utan vidare hadde sett henne, gått bort til henne.
Eg opplevde det som eit kjærleiksmøte. Vi dreiv det ikkje til så mykje, men nok til at eg tykte harryslagordet til heimkommunen hennar, Sunndal, ”Vill og vakker”, var stilig. Eg fekk oppleve det boblande ved å sitje i same kinosal som dei to jentene. Eg og Mette gjekk dit saman, og eg oppdaga at Liv Inger, eg hadde fortalt henne om det spesielle møtet, vinka diskre lengre bak. Vi såg Den store badedagen. Mette fylgde meg til båten, dessverre må ein ut att til Hitra.
Eg hugsar at ho hadde plata Darklands av The Jesus and Mary Chain. Eg hugsar at ho fortalde om noko Haakon Magnus hadde sagt i eit intervju, kanskje då han vart myndig, om den gode anelsen som kan dukke opp i eit møte mellom to menneske.
Eg nemnde eit aahhh langt bak, som ein kanskje ikkje høyrer. Det var Mette som song det.

Fra Syn og Segn Hefte 4 – 2001. Det Norske Samlaget. Gjengitt med tillatelse fra forfatteren.